ChatGPT đã trở thành một công cụ cực kỳ hữu ích, được mọi người sử dụng cho vô số mục đích, từ lên kế hoạch hàng ngày đến xây dựng website. Tuy nhiên, bất chấp kho kiến thức khổng lồ và khả năng vượt trội, mô hình ngôn ngữ lớn này vẫn “bó tay” trước một vài câu đố logic đơn giản. Điều này cho thấy những giới hạn suy luận của ChatGPT và vai trò không thể thay thế của tư duy con người. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những ví dụ cụ thể, giúp độc giả hiểu rõ hơn về cách AI hoạt động và những điều cần lưu ý khi tương tác với nó.
1. Câu Đố Đua Ngựa
Bạn có sáu con ngựa và muốn tổ chức một cuộc đua để xác định con nào nhanh nhất. Cách tốt nhất để làm điều này là gì?
Đây là một câu hỏi logic đơn giản. Cách nhanh nhất để xác định con ngựa nhanh nhất là gì? Dĩ nhiên, câu trả lời hiển nhiên là cho cả sáu con ngựa cùng đua một lúc và xem con nào về đích đầu tiên.
Tuy nhiên, ChatGPT, ngay cả với mô hình mới nhất như GPT-4o, lại có suy nghĩ khác. Nó tự tin đề xuất chia sáu con ngựa thành hai nhóm, mỗi nhóm ba con, cho chúng đua riêng, sau đó cho những con thắng cuộc đua với nhau. AI khẳng định đây là cách nhanh nhất để xác định con thắng cuộc với số lượng cuộc đua ít nhất.
Màn hình hiển thị câu trả lời sai của ChatGPT cho câu đố đua ngựa, cho thấy giới hạn suy luận logic của AI
Trong một kịch bản thực tế với đường đua hẹp, câu trả lời của ChatGPT có thể hợp lý. Nhưng trong câu đố giả định này, không hề có giới hạn về số lượng ngựa có thể đua cùng lúc. ChatGPT tự ý thêm vào một ràng buộc không tồn tại và xây dựng logic của nó dựa trên đó.
Đối với những chuyên gia công nghệ, điều này cho thấy ChatGPT không thực sự sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề. Nó giống như một “nghệ nhân ngôn từ”, đưa ra những gì có vẻ là câu trả lời hợp lý nhất dựa trên dữ liệu mà nó đã được huấn luyện. Khi chúng ta đã biết câu trả lời từ trước, sai lầm này dễ dàng nhận ra. Nhưng nếu không, phản ứng của AI có thể khiến chúng ta bỏ qua điều hiển nhiên. Các thử nghiệm trong bài viết này đều được thực hiện trên ChatGPT-4o với gói Plus.
2. Câu Đố Nông Dân Qua Sông
Một người nông dân muốn qua sông và mang theo một con sói, một con dê và một cây bắp cải. Anh ta có một chiếc thuyền với ba khoang riêng biệt, an toàn. Nếu sói và dê ở một mình trên bờ, sói sẽ ăn dê. Nếu dê và bắp cải ở một mình, dê sẽ ăn bắp cải. Làm thế nào người nông dân có thể đưa tất cả chúng qua sông một cách hiệu quả mà không có gì bị ăn?
Phiên bản cổ điển của câu đố này (không có khoang riêng biệt an toàn) có thể làm khó một đứa trẻ, nhưng với chi tiết “khoang riêng biệt an toàn”, câu trả lời trở nên cực kỳ đơn giản. Người nông dân chỉ cần đặt sói, dê và bắp cải vào các khoang riêng của chúng và vượt sông trong một chuyến. Đơn giản vậy thôi.
Tuy nhiên, ChatGPT lại phớt lờ chi tiết quan trọng về các khoang riêng biệt. Nó đề xuất người nông dân thực hiện bốn chuyến đi đi lại để đưa mọi thứ qua sông an toàn, giả định rằng các con vật và bắp cải dễ bị tổn thương khi ở cùng nhau. Có vẻ như ChatGPT bị mắc kẹt trong khuôn mẫu truyền thống của câu đố.
ChatGPT đưa ra giải pháp sai cho câu đố nông dân qua sông, minh họa việc AI bỏ qua các chi tiết quan trọng
Vì phiên bản cổ điển của câu đố này đã được lưu hành rộng rãi trên mạng, AI mặc định sử dụng nó. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng ChatGPT không giải quyết vấn đề bằng suy luận thông thường của con người. Nó sử dụng các mẫu dữ liệu, không phải logic thực sự. Kết quả là, ChatGPT có thể thất bại trong một câu đố đơn giản như thế này nhưng lại có thể xây dựng một ứng dụng web từ đầu. Đáng ngạc nhiên hơn, mô hình o1, phiên bản ChatGPT với khả năng suy luận nâng cao, cũng mắc cùng một lỗi và đưa ra câu trả lời sai.
3. Câu Đố Về Vị Trí Liền Kề
Alan, Bob, Colin, Dave và Emily đang đứng thành một vòng tròn. Alan ở ngay bên trái của Bob. Bob ở ngay bên trái của Colin. Colin ở ngay bên trái của Dave. Dave ở ngay bên trái của Emily. Ai ở ngay bên phải của Alan?
Đây là một câu hỏi mẹo khác để kiểm tra khả năng suy luận không gian của bạn. Tuy nhiên, bạn không cần bất kỳ sơ đồ hay hình dung nào. Phần thông tin đầu tiên đã chính là câu trả lời: Nếu Alan ở ngay bên trái của Bob, thì Bob phải ở ngay bên phải của Alan. Vậy câu trả lời là Bob.
ChatGPT gặp khó khăn với các câu hỏi về không gian. Nó hoạt động tốt với từ ngữ và ngôn ngữ (toán học và lập trình cũng là các dạng ngôn ngữ), nhưng các vấn đề không gian lại khiến nó vấp váp. Một câu hỏi như thế này dường như đòi hỏi phép tính hình ảnh nhưng thực tế lại không, và điều đó càng làm AI bối rối hơn.
Phản hồi của ChatGPT về câu đố vị trí liền kề, cho thấy khó khăn của AI với suy luận không gian
Trong trường hợp được thử nghiệm, ChatGPT đưa ra một hình dung đẹp về vòng tròn nhưng lại suy luận rằng Emily ở bên phải của Alan. Ngay cả theo logic của chính nó, điều này cũng không chính xác: Emily ở bên phải của Dave, không phải Alan.
Một lần nữa, ChatGPT có thể mô phỏng trí thông minh, nhưng nó không thực sự suy luận. Tất nhiên, có khả năng bạn sẽ nhận được câu trả lời đúng nếu tự mình thử với cùng một câu đố. Nhưng liệu sự thông thường có dựa vào may rủi không? Làm sao bạn có thể biết liệu mình nhận được một “ảo giác AI” hay một câu trả lời hợp lệ nếu bạn không biết câu trả lời từ trước?
4. Câu Đố Russian Roulette
Bạn đang chơi Russian roulette với một khẩu súng lục sáu viên. Đối thủ của bạn bỏ vào năm viên đạn, quay ổ đạn, và bắn vào chính mình, nhưng không có viên đạn nào nổ. Anh ta cho bạn lựa chọn có nên quay lại ổ đạn trước khi bắn vào bạn hay không. Bạn có nên để anh ta quay lại không?
Có! Anh ta nên quay lại ổ đạn. Chỉ có một khoang trống, và đối thủ đã sử dụng nó rồi. Điều đó có nghĩa là khoang tiếp theo chắc chắn có đạn. Nếu ổ đạn được quay lại, có 1/6 cơ hội nó sẽ rơi vào khoang trống.
ChatGPT bắt đầu khá mạnh mẽ khi gợi ý đối thủ nên quay lại ổ đạn nhưng sau đó lại tính toán sai. Nó tuyên bố sai lầm rằng có 5/6 cơ hội viên đạn tiếp theo sẽ gây chết người nếu ổ đạn không được quay, rồi lại lập luận rằng tỷ lệ cược là như nhau bất kể có quay hay không. Cuối cùng, nó tự mâu thuẫn.
ChatGPT mắc lỗi trong tính toán xác suất cho câu đố Russian Roulette, cảnh báo về ảo giác AI
Bạn có thể sử dụng ChatGPT như một chuyên gia phân tích dữ liệu để tính toán xác suất, nhưng như những câu đố này cho thấy, nó có thể vấp váp ngay cả ở logic cơ bản. Trong mỗi trường hợp, sai lầm của AI rất dễ nhận ra vì chúng ta đã biết câu trả lời. ChatGPT là một “nghệ nhân ngôn từ” bậc thầy. Các phản hồi của nó tự tin và được diễn đạt tốt đến mức ngay cả một câu trả lời sai cũng có thể cảm thấy thuyết phục. Nếu bạn không biết nó sai, bạn có thể trở thành nạn nhân của một “ảo giác AI” (AI hallucination). Các câu đố này được biên soạn bởi một nhóm nghiên cứu từ GenAI và bạn có thể đọc toàn bộ bài báo trên arXiv.
ChatGPT rất xuất sắc ở nhiều khía cạnh, nhưng những ví dụ này nhắc nhở chúng ta về những giới hạn của nó. Nó không tư duy như chúng ta; nó chỉ tái tạo các mẫu dữ liệu. Khi bạn hỏi nó một câu hỏi như trên, nó dựa vào cùng một mẫu và có thể bị mắc kẹt trong vòng lặp của sự tự tin thái quá.
Hãy sử dụng ChatGPT như một công cụ hỗ trợ, không phải một sự thay thế hoàn toàn. Nó tuyệt vời cho việc lên ý tưởng và tóm tắt – nhưng đừng phụ thuộc vào nó như một sự thay thế cho “common sense” và khả năng suy luận logic của con người. Hãy luôn kiểm tra và xác minh thông tin, đặc biệt khi liên quan đến các quyết định quan trọng.
Xem thêm:
- Khám phá những khả năng bất ngờ của ChatGPT trong lập trình.
- Cách phát hiện và tránh “ảo giác AI” khi sử dụng các mô hình ngôn ngữ lớn.
